Na
ziemi lubuskiej, prócz Joannitów i Templariuszy swoją bytność
zaznaczyli także Cystersi. Skąd się wywodzą i czym charakteryzują
oraz co pozostawili w województwie lubuskim przeczytacie poniżej.
Prekursorzy
Zjednoczonej Europy, jak nazywamy dziś Cystersów, wywodzą się z
Francji. Pierwszy zakon, tak zwaną pramacierz, założył św.
Robert z Molesmes w 1098r. w Burgundii koło Dijon.
Zakon
Cystersów (Sacer Ordo Cisterciensis) wywodzi się bezpośrednio z
zakonu benedyktynów i zrodził się z potrzeby odnowy życia
zakonnego w Kościele. Duchowość zakonu oparta jest na pierwotnej
Regule św. Benedykta z Nursji. 19 października 1100r. zakon został
zatwierdzony jako odrębny klasztor benedyktyński przez papieża
Paschalisa II. Początkowo powstawały filie tylko na terenie
Francji. Cztery pierwsze wywodzące się z Citeaux to: La Ferte
(1113r.), Pontigny (1114r.), Clairvauz i Morimond (1115r.). Dwa
ostatnie stały się macierzą dla zakonów na ziemiach polskich.
Swój największy rozwój zakon zawdzięcza św. Bernardowi,
późniejszemu opatowi Clairvaux (1112-1153). Uważa się go za
głównego duchowego twórcę zakonu cysterskiego. Dzięki
nowatorskim rozwiązaniom organizacyjnym, jakimi była m.in.
scentralizowana władza i coroczne spotkania opatów na kapitule
generalnej w Citeaux, po 1120r. powstało wiele opactw na terenie
całej Europy. Na polskich ziemiach pierwsze klasztory powstały
około 1153r.
Od
początku istnienia zakonu, Cystersi służą Bogu i człowiekowi
poprzez modlitwę i pracę (Ora et Labora). Nie sposób ocenić roli,
jaką przez wieki odegrali. Ich wszechstronna działalność poza
sferą duchową dotyczyła również gospodarki i życia
artystycznego. Tam gdzie się pojawiali następował rozwój nauki,
kultury, medycyny, rzemiosła i rolnictwa.
Silny
rozwój żeńskich wspólnot cysterskich w Europie Zachodniej, w
Niemczech, zwłaszcza w okręgach południowo-zachodnich i
środkowych, a także na Śląsku i na północnych terenach Polski
nastąpił w XI- XIII w. Nowe klasztory powstawały dzięki poparciu
Stolicy Apostolskiej, biskupów, panujących i możnych świeckich,
umacniając pozycję fundatorów na danym terenie. Liczba domów
zakonnych, przyjmujących zasady życia założeń cysterskich, rosła
w bardzo szybkim tempie. Życie zakonne podejmowały głównie
kobiety niezamężne, z różnych środowisk, ale szczególnie z
warstw arystokracji i patrycjatu miejskiego. Dla wielu kobiet
niestety wybór zakonu nie był dobrowolnym aktem lecz decydowały o
tym także ówczesne stosunki społeczne (względy
rodzinno-majątkowe, staropanieństwo, przypadki losowe, itd.). Z
chwilą włączenia danego klasztoru żeńskiego do zakonu
cysterskiego, przydzielano takiemu opactwu ojca-opata (najczęściej
z pobliskiego opactwa), którego obowiązkiem było czuwanie nad
należytą administracją dobrami mineralnymi i nad przestrzeganiem
obserwacji zakonnej.
Pierwsze
klasztory na ziemiach polskich powstały ok. 1153r. w okresie
najbardziej dynamicznego rozwoju Zakonu Cysterskiego w Europie. W XII
i XIII w. Zakon Cystersów poprzez swoją duchowość i różne
działania kulturowe wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się
oblicza kulturowego Europy. Był jednym z ważniejszych łączników
między Polską a Europą Zachodnią. Średniowieczne klasztory na
ziemiach polskich wywodzą się z dwóch linii filiacyjnych:
Clarivaux i Marimond. Fundatorami opactw byli książęta, możni i
duchowni.
Od
połowy XII do końca XIII w. w obrębie dzisiejszych granic Polski
zostało ufundowanych 26 klasztorów męskich. Przy obecnym podziale
administracyjnym Polski rozmieszczenie męskich klasztorów
cysterskich prezentuje się następująco:
woj.
pomorskie: Oliwa, Pelpin
woj.
zachodnio-pomorskie: Choszczno, Bukowo Morskie, Bierzwnik, Kołbacz
woj.
lubuskie: Zemsko, Bledzew, Paradyż (Gościkowo), Mironice
woj.
wielkopolskie: Łekno, Wągrowiec, Obra, Ląd, Wieleń, Przemet
woj.
kujawsko-pomorskie: Byszewo, Koronowo
woj.
dolnośląskie: Lubiąż, Krzeszów, Henryków, Kamieniec Ząbkowicki
woj.
opolskie: Jemielnica
woj.
łódzkie: Sulejów
woj.
śląskie: Rudy
woj.
świętokrzyskie: Wąchock, Koprzywnica, Jędrzejów
woj.
małopolskie: Mogiła, Ludźmierz, Szczyrzyc, Szklane Domy (XX w.)
Wskutek
licznych kasat klasztory te zachowały się do naszych czasów w
różnym stanie. Obecnie na ziemiach polskich funkcjonują 4 opactwa:
Jędrzejów, Wąchock, Mogiła i Szczyrzyc (dwa ostatnie funkcjonują
nieprzerwanie od chwili założenia do dziś); 5 przeoratów
(Henryków, Kraków Szklane Domy, Krzeszów, Sulejów, Oliwa) i kilka
rezydencji. Skupiają się one w Polskiej Kongregacji Cystersów p.w.
Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata. Poza klasztorami
cysterskimi i pocysterskimi istnieją w Polsce również liczne
kościoły fundacji cysterskiej.