Pierwszym
zakupem zawiązującej się zielonogórskiej gminy żydowskiej była
parcela, na której urządzono cmentarz. Transakcji dokonano 2
grudnia 1814r. Kirkut znajdował się przy Breslauer Strasse (dziś
skrzyżowanie ulicy Wrocławskiej i Chmielnej), naprzeciw wzgórza
należącego do rodziny Hirsch. W późniejszym czasie, ze względu
na bliskość cmentarza, zielonogórzanie nazywali je „górą
żydowską”.
Część
grzebalna cmentarza była ogrodzona murem z czerwonej cegły,
zachowanym częściowo do dziś. Wybudowano także klasycystyczny dom
przedpogrzebowy, dom stróża-ogrodnika i ujęcie wody. Nagrobki
wykonane były głównie z kosztownych granitów i marmurów. Był on
podobno jednym z najpiękniejszych cmentarzy wyróżniających się
szczególną szatą roślinną i pełnym pietyzmu utrzymaniem.
Nic
nie wskazuje na to , że cmentarz żydowski został zniszczony w
czasie „Nocy Kryształowej”. Przeciwnie, byli mieszkańcy miasta
twierdzą, że cmentarz w ogóle nie został zniszczony. Także wielu
powojennych mieszkańców miasta twierdzi, że do końca lat 60-tych
XX w. cmentarz był w prawdzie mocno zarośnięty, ale pozostawał
nadal w dobrym stanie. Likwidacja cmentarza rozpoczęła się wczesną
wiosną 1969r.
Nieco
więcej szczęścia miał dom przedpogrzebowy. Jeszcze przed
likwidacją cmentarza jeden z leśniczych urządził w nim oborę dla
krów. Następnie w 1965r. urządzono w nim warsztat samochodowy. W
trakcie prac przystosowawczych w obiekcie znajdowała się jeszcze
murowana wanna na 3,5 tys. litrów wody i malowidła przedstawiające
żydowskie obrzędy pogrzebowe. Po likwidacji warsztatu budynek
służył zielonogórskim harcerzom jako składnica. Obecnie wraz z
terenem podlega Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.
Po
likwidacji cmentarza w 1969r. postawiono na jego terenie myjnię
samochodową i kilka garaży. Część płyt miała zostać
wykorzystana do utwardzenia terenu na ul. Batorego. Pozostałe płyty
wykonane ze szlachetnych materiałów zostały przeszlifowane w
okolicznych warsztatach kamieniarskich i większości znajdują się
na tzw. alei zasłużonych cmentarza komunalnego. Teren żydowskiego
cmentarza posłużył również jako składowisko płyt nagrobnych z
likwidowanych poniemieckich cmentarzy zielonogórskich. W obecnej
chwili na cmentarzu znajduje się tam około 30 ewangelickich
nagrobków, które nie zostały przerobione przez kamieniarzy.
W
2003r. miasto przekazało cmentarz FODŻ. Przedtem został gruntownie
wysprzątany, a przed murem od strony ul. Chmielnej ustawiono
tablicę, na której zamieszczono krótką historię cmentarza. W
maju 2005r. na tzw. rezerwie cmentarnej odnaleziono macewy pochodzące
z cmentarza. Były wykonane z piaskowca, dlatego zostały wyrzucone
przez robotników poza mur cmentarny i zasypane wapnem i ziemią.
Odnalezione płyty zostały oczyszczone i przewiezione do domu
przedpogrzebowego.